Batı Karahanlılar Devleti

Batı Karahanlıların ilk büyük kağanı Muhammed l'dir. Onun dönemiyle ilgili önemli bir olaya kaynaklarda rastlanmamıştır. Yerine geçen kardeşi İbrahim Kağan ise Batı Karahanlı Devleti'nin en tanınmış hükümdarıdır. Kaynaklarda adı Tamgaç Han olarak geçen İbrahim Kağan, devletin tüm kurumlarını yeniden düzenleyerek adaletli bir yönetim düzeni kurmakla şöhret yapmıştır. Daha sonra başa geçen oğlu Nasır ise Selçuklular ile savaşmak zorunda kaldı. Selçuklu Hükümdarı Alp Arslan büyük bir ordu ile yeni bir sefer düzenledi ama, bir saldırı sonucunda ölmesi bu seferi durdurdu. Nasır Kağan gelişen yeni tehlikeyi bir saldırı ile önlemek istedi. Selçuklu tahtına geçen Melikşah iki yıllık bir savaştan sonra Tirmiz'i geri aldıktan sonra Semerkand üzerine de yürüyünce, Nasır barış istemek zorunda kaldı. Melikşah'ın çok tanınmış veziri Nizamülmük'ün aracılığı ile barış yapıldı. 1080 yılına kadar başta kalan Nasır'ın yerine kardeşi Hızır geçti. Hızır'ın oğlu Ahmed ise başa geçince ulema ile düşünce ayrılığına düştü ve ulema da Selçuklu Sultanı Melikşah'tan yardım istedi. Melikşah 1088'de Buhara'yı işgal etti. Arkasından Semerkand ve Özkent düştü. Ahmed esir edilerek İsfahan'a götürüldü. Melikşah arkasında bir vali bırakarak ülkesine geri döndü. Kısa bir süre sonra Karahanlı ordusunun temelini oluşturan Çiğitler, Selçuklu egemenliğine karşı ayaklandılar. Vali kovuldu ve Doğu Karahanlıların ilk büyük kağanı Süleyman'ın oğlu Yakup, kağan olmak üzere Batı Karahanlı ülkesine çağırıldı. Semerkand'a gelen Yakup'un ilk işi Ciğil beyini öldürmek olunca Çiğlilerin desteğini yitirdi. Bu olaylar üzerine Melikşah yeniden Semerkand üzerine yürüdü. Yakup ise Fergana’ya kaçmaktan başka bir yol bulamadı. Melikşah yeniden bir vali tayin ederek ülkesine döndü. Kısa bir süre sonra da Ahmed'i tahtına yeniden getirdi. İsfahan'da bulunduğu sırada Batıniler ile ilişki kurmakla suçlanan Ahmed zındıklık suçu ile ulema tarafından esir edildi, açık bir yargılamadan sonra 1095 yılında idam edildi.

Daha sonra başa geçen üç büyük kağan olan Mesut, Süleyman ve Mansur dönemlerinde göze çarpan önemli bir olay olmamıştır. 1099 yılında büyük kağan olan Cibrail'in Melikşah'ın oğulları arasında çıkan karışıklıklardan yararlanarak Horasan'ı ele geçirmesiyle yeniden Selçuklular ile Karahanlılar arasında gerginlik dönemine girildi. Horasan Valisi Sancar ise daha sonra bu toprakları geri alarak Karahanlıların kağanını idam ettirdi. Sancar bu zaferden sonra Seyhun ve Ceyhun ırmakları bölgesini yeniden düzenleyerek kendilerine bağladı. Aynı zamanda kendi yeğeni Muhammed ll'yi Karahanlıların başına büyük kağan olarak tayin ettirdi. Muhammed'in bütün ömrü iç savaşlarla geçti ve çok kez Sancar’dan yardım istemek zorunda kaldı. Döneminin son günlerinde Sancar ile anlaşmazlığa düştü ve Sancar, Semerkand'ı zaptederek devlet hazinesine el koydu, yeğeni Muhammed'i esir aldı. Muhammed'in yerine geçen Ahmet II, Sancar'ın egemenliğini tanımadı ve onunla savaştı. Sancar yeni kağanı tanımamış, onun yerine Ali Tekin'in torununu tayin etmişti. Daha sonra da İbrahim ve Mahmud II büyük kağanlığa seçilmişlerdi.

Sancar'ın yeğeni olan Mahmud II, tüm geleceğini Selçuklulara dayandırmıştı. Bu sırada Karahitaylar Karahanlılar ülkesini istila ettiler ve kağan Semerkand'a çekildi. Karluklar da kağan ile anlaşmazlığa düştüklerinden ayaklanarak Karahitaylar' dan yardım istediler. Bunun sonucunda Katvan'da Selçuk ve Karahitay orduları karşılaştı ve sonunda Selçuklular yenildiler. Mahmut'un kardeşi İbrahim III Karahitaylar'ın korumasında kağan oldu. Yeni kağan da Karluklar ile geçinemedi. 1156 yılında Kallabad savaşında İbrahim III öldürüldü, İbrahim'in yerine geçen Hasan Tekin oğlu Ali intikam almak için önce Karlukların başbuğu Yabgu Han'ı öldürttü, oğlunu ve diğer Karluk beylerini de azletti. Karluklar bu kez 1158'de Harzemşah'lı İl Arslan'dan yardım istedi. Ali ise Karahitaylar'dan başka Doğu Karahan Kağanı'ndan da yardım istedi. Harzem ve Karahitay orduları Zerefşan'da karşı karşıya geldilerse de savaş olmadı. Karluk beylerinin yerlerine geri verilmeleri koşulu ile anlaşma yapıldı.

Ali ölünce yerine kardeşi Mesut II geçti. Onun zamanında üke içindeki kargaşalıkların bastırıldığı ve Karluklar ile Oğuzlar'a karşı hareketin sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. Onu izleyen kardeşinin oğlu İbrahim IV'ün başa geçtiği görülmektedir. Karahanlı Devleti'nin son kağanı İbrahim'in oğlu Osman'dır. Osman zaman zaman Harzemşahlar'a veya Karahitaylar'a uyruk olarak Karahanlı Devleti'ni sürdürmeye çalışmıştır. 1212 yılında Semerkand'da çıkan bir isyan sırasında bütün Harzemlilerin kılıçtan geçirilmeleri üzerine Harzemşah Semerkand'ı kuşatarak zaptetti ve Osman esir alınarak idam olundu. Karahanlılar sülalesinden Hasan Oğlu Hüseyin 1140'lardan sonra Batı'da Fergana'da bağımsız bir Karahanlı Devleti daha kurmuştur ama, Cengiz istilası ile bu devlet de ortadan kalkmıştır.

Göçebeliğin ve kabile bağlarının ağır bastığı bir ortamda Cengiz Han Devleti'nde görülen biçimde bir feodalleşme sürecinin Karahanlılarda da başladığı görülmüştür. Bu feodalleşme sürecine karşı kabilelerin tepkileri kanlı savaşlara yol açmamıştır. Örneğin Karluklar'ın savaşçılıktan uzaklaştırılarak zorla yerleşik yaşama geçmeleri gibi olaylar ortaya çıkmıştır. Bu kargaşalıklar özerk kent prensliklerinden kurulu bulunan Karahanlılar Devleti'nin pek de sağlam olmayan temellerini iyice sarsmıştır. Samanoğulları ve Gazneliler bozkıra dayalı Karahanlı Devleti'ni küçümserlerdi. Karahanlı ülkesi boş ve yoksul görüldüğü için oraya sefer yapmaya bile değmeyeceği söylenirdi. Karahanlıları bozkırda yaşadıkları için civar bölge toplumları barbar bir ulus olarak görürler ve ilişki kurmaktan kaçınırlardı.

Bununla beraber bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Karahanlı Devleti'nin önemli rolü olmuştur. Oğuz boylarının Orta Asya steplerinden kalkarak İran ve Anadolu içlerine kadar yayılmalarında Karahanlı Devleti'nin varlığı gene önemli bir rol oynamıştır. Oğuzlar'ın ve Selçuklu Devleti'nin ilk tarihi Karahan ve Gazne devletlerinin çerçevesinde gelişir. Karahanlı Devleti Orta Asya'dan Ön Asya'ya geçiş bölgesinde kurulduğundan, birçok geçişlere ve seferlere sahne olmuştur.

 
KAYNAK:http://www.denizce.com/tdkarahan.asp